Leiderschap betekent het voortouw nemen en de toon zetten, verantwoordelijkheid willen dragen voor resultaat en invloed uitoefenen. Ook van medewerkers zelf wordt steeds meer leiderschap gevraagd. Men moet zelfsturend, ondernemend en vernieuwend zijn. Leiderschap dat bijdraagt aan werkgeluk van medewerkers, draait om de balans tussen het stimuleren van eigen initiatief en het zorgen voor vertrouwen, trots en erkenning. Wat nodig is voor jou als leidinggevende om deze balans te vinden, hebben wij samengevat in 3 stappen: ‘ken jezelf, leid jezelf, wees jezelf’.
Door: Henk-Peter Dijkema en Wim Oolbekkink (Eerder in iets gewijzigde vorm gepubliceerd in het boek Leidinggeven aan Geluk)
Ken jezelf
Leidinggeven bestaat voor het leeuwendeel uit interactie met anderen. In die interactie wordt veel duidelijk over wie jezelf bent. Dat gaat over je kwaliteiten, vaardigheden en drive, als ook over je valkuilen, beperkingen en onhebbelijkheden. De meesten van ons hebben de
neiging om die laatste categorie te verdoezelen.
Uit interacties wordt veel duidelijk over wie jij bent.
Het simpele en toch heel bruikbare Johari-model laat zien dat mensen in de omgeving vaak zowel kwaliteiten als valkuilen van anderen zien. Soms is dat zo sterk en loopt het zelfbeeld van iemand achter bij wat anderen van hem zien. De meesten van ons hebben een blinde vlek. Het vragen van feedback geeft ons zicht op onze kwaliteiten en valkuilen. En daarmee groeit onze zelfkennis en wordt de afstand tussen onszelf en anderen kleiner.
Johari-model
Lekker bezig!
In een recent artikel over leiderschap gaf een doorgewinterde organisatieadviseur zijn belangrijkste advies: vraag de mensen om je heen regelmatig hoe ze vinden dat je het doet. Dat is overigens sneller gezegd dan gedaan, want wie vraag je dan? En hoe vaak? Het gaat er immers om dat je weet dat je betrouwbare informatie krijgt.
Hoe vind je dat ik het doe?
Kies dus bij voorkeur één of twee mensen die stevig in hun schoenen staan en jou niet naar de mond praten, iets van je nodig hebben of je een plezier willen doen. Doe dit af en toe, bijvoorbeeld twee keer per jaar of rondom bepalende momenten, zoals een koerswijziging, reorganisatie, budgetrondes en beoordelingsgesprekken.
Omdat de dynamiek van leiding geven veel interactie met zich mee brengt, gebeurt er ook veel met je onder de oppervlakte, veel minder zichtbaar voor anderen. Hier raak je bijvoorbeeld aan communicatiestijl. Zo zal de een meer gericht zijn op doen, de ander meer op voelen en weer een ander op denken. De vraag ‘En heb je lekker gewerkt vandaag?’ ervaart je medewerker wellicht als een opmerking die voor contact zorgt, terwijl jij eigenlijk wilt weten of iemand de achterstallige facturatie heeft weggewerkt. Inzicht in je eigen voorkeuren levert jou je eigen gebruiksaanwijzing op die je ook met anderen kunt delen. Daarnaast helpt het je om rekening te houden met de behoeften van anderen. Er is een veelheid aan tests beschikbaar om je hierbij te helpen.
De een is meer gericht op doen, de ander meer op voelen en weer een ander op denken.
In de spiegel kijken
Op een nog minder zichtbaar niveau zitten je diepere drijfveren, bijvoorbeeld: anderen willen helpen, laten zien dat je de moeite waard bent, jezelf bewijzen, graag aandacht willen krijgen, indruk willen maken, niet de aandacht op jou gericht willen hebben, niet opvallen, het
anderen naar de zin willen maken. Vaak hebben ze te maken met de omstandigheden waaronder je bent opgegroeid en de eisen die dat aan jou stelde.
Dat vereist om eerlijk te durven zijn en in de spiegel te kijken en jezelf een paar vragen te stellen:
- Weet ik welke motieven mij drijven?
- Herken ik het als het gebeurt?
- Kan ik er open over zijn tegenover anderen?
Het is goed om jezelf in dit opzicht te kennen, en als je merkt dat dingen je in de weg zitten er hulp bij te zoeken van een coach of therapeut. Als leidinggevende sta je namelijk in zekere zin in de etalage: je gedrag is zichtbaar, en vaak ook je diepere drijfveren. Die kunnen helpen, maar ook hinderen.
Leid jezelf
The 7 Habits Of Highly Effective People van Stephen Covey is nog steeds een inspiratiebron. Coveys centrale gedachte is dat je succesvol kunt zijn door een aantal gewoontes te ontwikkelen. De stap van afhankelijkheid naar onafhankelijkheid maak je door:
- zelf actie te ondernemen en proactief te zijn
- te beginnen met je doel in gedachten
- door prioriteiten te stellen
Op deze manier begin je jezelf te leiden. Als leidinggevende is het goed om je regelmatig af te vragen waar je zelf staat op dit vlak, want je geeft hierin het voorbeeld aan je teamleden. Laat je je leiden door wat er van je verwacht wordt of door de cultuur waarin je werkt? Of maak je bewust keuzes op basis van je eigen doelen, waarden en overtuigingen? Sommigen stoppen bij onafhankelijkheid, maar om ook in samenwerking met anderen succesvol te zijn moet je doorgroeien naar wederzijdse afhankelijkheid. Dat kan door drie aanvullende gewoontes te ontwikkelen:
- denk win-win
- begrijp anderen liever dan dat jezelf begrepen wilt worden
- streef naar synergie
Ook in deze gewoontes ben jij degene die het goede voorbeeld geeft. Om succesvol te blijven suggereert Covey om regelmatig te reflecteren op deze zes gewoontes en bij te stellen waar dat nodig is. En dat laatste is dan de zevende gewoonte.
- reflecteer regelmatig op de bovenstaande zes gewoontes en stel bij waar nodig
Ga van afhankelijkheid naar onafhankelijkheid, en van onafhankelijkheid naar wederzijdse afhankelijkheid.
Leidinggeven aan een volwassen team
Het aardige van Covey’s concept is dat je het ook kunt gebruiken voor de teams waaraan je leidinggeeft. Een team dat stopt met reactief zijn (bijvoorbeeld het verklaren van niet gehaalde resultaten uit omstandigheden) en op basis van doelen en prioriteiten zelf gaat sturen, ontwikkelt zich ook naar onafhankelijkheid en zelfstandigheid. Als daarnaast de relaties met klanten en andere teams gekenmerkt worden door synergie, begrip en win-win denken, dan ontstaan er gezonde, wederzijds afhankelijke relaties. Zo’n volwassen team kan uiteindelijk met minder aansturing en ingrijpen toe en als leidinggevende kun je je focus verleggen naar inspiratie en coachen.
Wees jezelf
Als je jezelf kent en leidt, is het gemakkelijker om jezelf te zijn dan wanneer je jezelf verrast of jezelf niet begrijpt. Het is prettig om te weten waar je aan toe bent. Voor de mensen waaraan je leidinggeeft, geldt hetzelfde: het is prettig als ze weten waar ze aan toe zijn met jou.
Het is prettig om te weten waar je aan toe bent.
De uitdaging is dan ook om vooral jezelf te zijn als leidinggevende, en niet een rol te spelen. Dat betekent bijvoorbeeld dat je onze en andere tips en technieken als een spiegel beschouwt, en gebruikt als een lijst met ingrediënten voor effectief leiderschap dat bijdraagt aan werkgeluk. Het is echter geen recept, waarin je exacte hoeveelheden en procedures voor het gewenste resultaat vindt. We geloven niet in recepten, wel in richtinggevende principes. Wees jezelf en wees authentiek! Iedereen vindt hun eigen weg in het leven. Daar is niet van tevoren een pad voor uit te stippelen. Wel zijn er wat richtingwijzers te geven. Werk is, als onderdeel van ons leven, een experiment in levenskunst.
Wees jezelf en wees authentiek!
Hoe leid je anderen?
Het kunnen leiden van anderen start dus met het kunnen leiden van jezelf. Wat kan ik doen om mijn eigen potentieel te benutten? Hoe sluiten mijn waarden aan bij die van de organisatie? En hoe maak ik ze nuttig voor het bedrijf? Dat is een uitdaging waarvoor iedere professional, manager of niet, zich gesteld ziet. Meer dan vroeger. Er is een tijd geweest waarin het duidelijk was wat ervan je verwacht werd. Gister was hetzelfde als vandaag en morgen. Het was ook niet de bedoeling dat je daar eigen ideeën over had. Laat staan dat je die ideeën ten uitvoer ging brengen.
Het leiden van anderen begint bij jezelf.
Tegenwoordig moeten professionals of ze nu formeel leidinggevende zijn of niet, zelf verwoorden welke talenten ze ter beschikking stellen voor het bedrijf en welke ze kunnen ontwikkelen. Pas dan kun je dienstbaar zijn voor anderen. Als leidinggevende in een organisatie ligt de eerste uitdaging er dus in je eigen leiderschap te ontwikkelen. Aansluitend is het je taak om anderen te helpen hun eigen leiderschap te ontdekken en ontplooien. Leidinggeven is leiderschap stimuleren en ontwikkelen. Daarmee is leiderschap een regulerend principe geworden tussen mensen.
Je kunt meer lezen over leiderschap dat bijdraagt aan werkgeluk in onze boeken en andere blogs.
Deze blog komt uit ons boek Leidinggeven aan Geluk ©2018, hoofdstuk 2: ‘Leiderschap – waar gaat het om?’ en is geüpdatet in september 2022.
