De wereld om ons heen verandert voortdurend. Dit heeft invloed op de manier waarop mensen hun werk ervaren en invullen. Deze veranderingen confronteren werkenden met nieuwe vragen en leiden mogelijk tot grotere onzekerheid. En zijn van invloed op de manier waarop leidinggevenden zich tot hun medewerkers verhouden en vice versa. Een term die wordt gebruikt om deze ontwikkelingen te duiden is VUCA. Hoe kun je leidinggeven in een VUCA-wereld?
Door: Henk-Peter Dijkema en Wim Oolbekkink (Eerder in iets gewijzigde vorm gepubliceerd in het boek Leidinggeven aan Geluk)
Toenemend gevoel van onzekerheid
Het was filosoof René Gude die de wet van Schnabel bedacht: ‘Met mij gaat het goed, maar met ons gaat het slecht’. Paul Schnabel was jarenlang het gezicht van het Sociaal Cultureel Planbureau dat iedere twee jaar de sociale staat van Nederland in kaart brengt. En jaar op jaar is het paradoxale resultaat dat de Nederlander nog nooit zo tevreden (zeg maar gelukkig) is over zijn eigen leven, en tegelijkertijd nog nooit zo veel onbehagen voelt over de samenleving als geheel. In termen van Gude: ”we zitten boven op het topje van de Maslow piramide en kijken tevreden uit over een maatschappij zonder horizon. Instant verzadigd en permanent onzeker over de toekomst.”
‘Met mij gaat het goed,
maar met ons gaat het slecht’.
In 2013 heeft Kim Putters het stokje overgenomen en ging de wet van Putters gelden, want over 2017 luidde de toon: ‘De economie groeit als nooit tevoren en toch zijn mensen onzeker en ontevreden’. Met ingang van 2022 heeft Karen van Oudenhoven het stokje van Kim Putters overgenomen bij het SCP. Ze staat bekend als iemand met lef en roept ons op om jezelf in zoveel mogelijk onzekere situaties te storten. (VU podcast uit mei 2022). Dat klinkt als een goed idee als het gaat om leidinggeven in een VUCA wereld.
Leidinggeven in een VUCA-wereld
Een term die veel wordt gebruikt om deze ontwikkelingen van onbehagen en onzekerheid te duiden is VUCA. We leven in een VUCA-wereld. Een wereld die Volatile (snel veranderend) is, Uncertain (onzeker), Complex en Ambiguous (voor meerdere uitleg vatbaar). In die VUCA-wereld moet je flexibel zijn en kunnen omgaan met veranderingen. Als leidinggevende moet je op een open en positieve manier inspelen op deze kenmerken van de tijd.
Volatile,
Uncertain,
Complex en
Ambiguous
Maar hoeveel veranderingen kan een medewerker verdragen en verwerken? Alle goede bedoelingen ten spijt blijkt dat het moreel van medewerkers lager is dan ooit. Het dagelijkse functioneren en de productiviteit gaan knellen omdat het werk morgen alweer anders kan zijn dan vandaag. Door deze toenemende onzekerheid dreigt het zelfvertrouwen van medewerkers te verdwijnen.
Een bedrijfsmeerjarenplan is per definitie ontoereikend omdat de complexiteit van de korte termijn al veel eerder vraagt om aanpassing. Als de veranderingen zo snel gaan dat ze het vermogen van bedrijven om er op te anticiperen te boven gaan, wat moet je dan doen? Als er meerdere wegen zijn die naar Rome leiden: welke moet je dan nemen?
Wat ons rest is spelen
Henk van der Steen, die zichzelf voorstelt als fulltime improvisator, geeft wel een richting. Op de nieuwjaarskaart die wij van hem ontvingen, wenste hij ons een jaar vol ‘intelligent klungelen’ toe. Een vergelijkbare insteek kiest de Angelsaksische Eddie Obeng in zijn Tedtalk World After Midnight. De veranderingen gaan zo snel dat ze ons leervermogen te boven gaan. Wat ons rest is experimenteren, spelen: intelligent klungelen. En altijd aansluiten bij wat je wel kunt en weet. Daarbij gebruikmakend van het zogenaamde ANNA-principe; Altijd Nadenken, Nooit Aannemen.
Wat ons rest is experimenteren, spelen: intelligent klungelen.
Een nieuwe betekenis
Bob Johansen, verbonden aan het Institute for the Future in Sillicon Valley, geeft een nieuwe betekenis aan de term VUCA-wereld. Hij geeft aan dat we de veranderingen tegemoet moeten treden met Vision. Hij stelt dat we visie moeten ontwikkelen en ons moeten blijven ontwikkelen, en bijstellen als dat nodig is. De vraag: ‘Wat willen we bereiken en wat zijn onze kernwaarden’ telkens opnieuw aan de orde stellen. Understanding (proberen de context te begrijpen), Clarify (helderheid verschaffen en begrijpelijk maken voor iedereen) en Agility (voortdurend flexibel zijn in je aanpak).
Wat willen we bereiken en wat zijn onze kernwaarden?
Prettig verrast
Jaap Jongejan, voormalig voorzitter van CNV Vakmensen en nu directeur van stichting SBI/landgoed Zonheuvel, schreef interessante dingen over robotisering. Hij stelde bijvoorbeeld de vraag: ‘Kunnen werkenden gelukkig worden van robots?’ Mensenwerk wordt steeds vaker overgenomen door robots en systemen. Die zijn goedkoper, maken geen fouten en worden niet moe. Als het technisch kan, zal het zeker gebeuren. Sinds het begin van de crisis in 2008 is het routinematige werk dat door mensen gedaan wordt alleen maar afgenomen. Het niet-routinematige denkwerk is daarentegen sterk toegenomen.
Kunnen werkenden gelukkig worden van robots?
Jongejan stelt dat de angst dat robots ons werk gaan overnemen alleen goed te hanteren is wanneer we erop kunnen vertrouwen dat de sociale innovatie gelijke tred gaat houden met de technische innovatie. En dat robotisering en automatisering niet leiden tot inkomensongelijkheid. Met dit perspectief in het vooruitzicht gaan we de komende haren prettig verrast worden in plaats van angstig bezorgd. Techniek gaat mensen dienen en niet andersom. En mensen? Die krijgen eindelijk de tijd om dat te doen waar ze goed in zijn: innoveren, creativiteit, samenwerken, relaties bouwen. Dat wat ook wel 21st century skills worden genoemd.
Mensen krijgen eindelijk de tijd om dat te doen waar ze goed in zijn!
Zelfsturing
En ja; robotisering gaat leiden tot verlies aan banen. En waar banen verloren gaan komt nieuw werk langszij. Daarbij gaat het minder over welke functie je vervult en veel meer over welke rollen je kunt oppakken. Zelfsturend en zelforganiserend vermogen is daarbij van belang.
Deze blog komt uit ons boek Leidinggeven aan Geluk ©2018 en is geüpdatet in september 2022.
