Er wordt veel geschreven over geluk, omdat geluk, of het ontbreken ervan, zo’n centrale plaats inneemt in ons leven. We wensen elkaar vaak geluk toe: een gelukkig Nieuwjaar, een gelukkig huwelijk, verjaardag, veel geluk in je nieuwe huis. Sommige wensen gaan vooral over de omstandigheden: ‘Je moet maar geluk hebben’ – over het (on)geluk dat je overkomt. Daar valt weinig aan te doen. Andere gezegdes suggereren dat je er zelf iets aan kunt doen: ‘geluk moet je afdwingen’. Maar wat is geluk? En hoe kunnen mensen hun eigen geluk beïnvloeden?
Door: Henk-Peter Dijkema en Wim Oolbekkink (Eerder in iets gewijzigde vorm gepubliceerd in het boek Leidinggeven aan Geluk)
Subjectief welbevinden
De simpelste wetenschappelijke definitie van geluk is ‘subjectief welbevinden’. Martin Seligman is bekend geworden door zijn inzet voor de positieve psychologie, een wetenschappelijk werkveld dat zich onderscheidt van de traditionele psychologie. Bij positieve psychologie draait het niet zozeer op het herstel van psychische problemen, maar meer om het bevorderen van geluk en vitaliteit.
Wat kun je zelf doen om je gelukkig te voelen?
Seligman ontwikkelde op basis van empirisch onderzoek het PERMA-model om aan te geven waaruit subjectief welbevinden is opgebouwd. De vijf elementen uit het PERMA-model: positieve gevoelens, betrokkenheid, relaties, zingeving en prestatie, roepen meteen al de vraag op wat iemand zelf kan doen om zich gelukkig te voelen. Engagement kun je namelijk opzoeken, je kunt werken aan positieve relaties en je kunt je inzetten om een prestatie te leveren. Vertaald naar werksituaties biedt dit model dus al een paar belangrijke inzichten als het gaat om geluk en werk: prestaties, flow (opgaan in wat je doet), betrokkenheid, zingeving en positieve gevoelens zijn immers ook allemaal relevant voor werksituaties.
PERMA-model van Martin Seligman.
Naar omstandigheden gaat het goed
De manier waarop we ons leven ervaren wordt gekleurd door de manier waarop we op omstandigheden reageren. Of we ons gelukkig voelen of juist niet, is iets waar we een zekere invloed op kunnen uitoefenen. Sonja Lyubomirsky deed jarenlang onderzoek naar geluk. Ze deed dat onder andere door te vergelijken hoe mensen die zich over het algemeen gelukkig voelen verschillen van mensen die zich niet gelukkig voelen. Uit haar onderzoek blijkt dat de verschillen deels verklaarbaar zijn uit verschil in persoonlijkheid. Sommige mensen hebben nu eenmaal een opgewekter karakter dan anderen, en dat heeft gevolgen voor hun geluksbeleving.
De meeste mensen verwachten dat omstandigheden een groot effect hebben op geluksbeleving.
Het verschil tussen gelukkige en ongelukkige mensen wordt voor ongeveer de helft verklaard door persoonlijkheid. De andere helft wordt verklaard door twee factoren: omstandigheden en bewust gedrag. Omstandigheden verklaren zo’n 10% van de verschillen. Dat is opmerkelijk, want de meeste mensen verwachten dat omstandigheden juist een groot effect op geluksbeleving hebben.
Onlangs was een jonge Schotse vrouw in het nieuws omdat ze de loterijorganisatie voor de rechter wilde slepen wegens onverantwoord gedrag. Ze had namelijk een paar jaar geleden als zeventienjarige een miljoen gewonnen en was hier heel ongelukkig van geworden. Daarom vond ze dat de loterijorganisatie geen loten aan minderjarigen zou mogen verkopen. Deze gebeurtenis onderstreept wat bij andere winnaars van grote geldbedragen is waargenomen: op korte termijn kan het bezit van veel geld een prettig gevoel geven, echter na zes maanden zakt het geluksgevoel terug naar het niveau van voor het winnen van een prijs. En maar al te vaak geven winnaars aan zich nadrukkelijk ongelukkig te voelen met al dat geld.
Geluksstrategieën
Omstandigheden hebben dus een relatief beperkte invloed op (werk)geluk. De manier waarop je met de omstandigheden omgaat, heeft er daarentegen grote invloed op. Ook bewust gedrag beïnvloedt aantoonbaar je geluksbeleving. Lyubomirski noemt haar verzameling van twaalf tips de ‘geluksstrategieën’. Het zijn bewuste keuzes die je kunt maken en vaardigheden die je jezelf kunt aanleren. Hiermee kun je je eigen geluk beïnvloeden.
- Wees dankbaar voor wat er wél is – tel je zegeningen.
- Voed en versterk optimisme, zoek bewust naar positieve punten.
- Vermijd piekeren en jezelf met anderen vergelijken.
- Oefen in vriendelijkheid.
- Onderhoud je relaties en vriendschappen.
- Doe dingen waar je helemaal in kunt opgaan: zoek flow-ervaringen.
- Geniet bewust van mooie belevenissen en deel ze met anderen.
- Ga voor je doelen, verbind je aan dat wat je belangrijk vindt.
- Ontwikkel strategieën om met tegenslag, teleurstelling en stress om te gaan.
- Leer vergeven zodat woede en verdriet jou niet in de weg gaan zitten.
- Geef aandacht aan spiritualiteit, bij voorkeur samen met anderen.
- Zorg voor je fysieke gezondheid: beweeg, mediteer en: lach!
Je kunt deze strategieën zelf oefenen door bijvoorbeeld elke dag op te schrijven waar je van geniet of met jezelf af te spreken met welke persoon je een gesprek aangaat. Of door een week te oefenen met het benoemen van zaken waar je dankbaar voor bent en mensen te bedanken die daar een rol in spelen. Ook kun je een dagboek bijhouden, waarin je opschrijft welke positieve dingen anderen voor jou gedaan hebben en hoe jij iets voor een ander hebt kunnen betekenen. Daarna is het de kunst om ze in je eigen omgeving en je eigen leven te integreren. Het is beslist niet ingewikkeld, iedereen kan het leren. Verder werkt het het beste als je het met anderen samendoet. Er is echt van alles mogelijk om je geluksbeleving positief te beïnvloeden. In werksituaties is dat niet anders.
Er klopt iets niet
Vragen rondom gelukkig zijn in je werk komen vaak pas naar voren als je je niet gelukkig voelt. Als alles op rolletjes loopt, sta je er niet zo bij stil. Dat was ook zo voor Jessica Pryce-Jones, de oprichter van iOpener Institute uit Oxford. Zij had een goedbetaalde baan en goede carrièrevooruitzichten, maar merkte dat ze er helemaal niet happy mee was. En ging zich de vraag stellen wat nu eigenlijk maakt dat je je gelukkig voelt in je werk.
‘Wat maakt jou gelukkig in je werk?’
In samenwerking met de Universiteit van Oxford startte ze een onderzoek waarbij ze zocht naar de antwoorden die mensen geven op de vraag: ‘Wat maakt jou gelukkig in je werk?’ Een groot aantal persoonlijke interviews en gesprekken in focusgroepen leverden ruim driehonderd factoren op die invloed hebben op werkgeluk. Om binnen deze factoren de essentie te vinden, vroeg Jones vervolgens zo’n drieduizend mensen om uitgebreide vragenlijsten te beantwoorden. De factoren die het meest bepalend zijn voor de mate waarin mensen zich gelukkig voelen in hun werk, zijn ten slotte verwerkt in een vragenlijst die als meetinstrument kan worden ingezet. En om het onderzoek in een oogopslag inzichtelijk te maken ontstond het Performance Happiness model.
Het Performance Happiness model
Dit model maakt duidelijk dat er verrassend veel factoren zijn die te maken hebben met aspecten van werk die je zelf kunt beïnvloeden. Voor leidinggevenden is het belangrijk om inzicht te hebben in deze factoren, om zo na te gaan waar jouw handelingsruimte ten aanzien van je eigen werkgeluk zit en je kunt werken aan verbeteringen, waardoor je zelf beter zult presteren. Want een gelukkige leidinggevende zal een beter rolmodel kunnen zijn. Het helpt je namelijk om te realiseren welke speelruimte je medewerkers hebben en hoe je hen kunt stimuleren om die speelruimte te gebruiken.
Het benutten van je potentieel bleek tevens de kern van werkgeluk.
Wat had Jessica ontdekt als zij haar gebrek aan werkgeluk had onderzocht met behulp van het Performance Happiness model? Zij kwam erachter dat zij haar potentieel slechts voor een deel benutte. Wanneer je het gevoel hebt dat je je potentieel benut, zorgt dat voor een groei van je werkgeluk. Zij ontdekte dat de bijdrage die ze leverde een stuk kleiner was dan zou kunnen. En wellicht ontving zij ook minder erkenning dan goed voor haar was; als je minder bijdraagt wordt dat minder gezien, laat staan dat je er waardering voor ontvangt.
Het benutten van je potentieel bleek tevens de kern van werkgeluk: een optimale bijdrage leveren en erkenning ontvangen voor wat je doet en hoe je dat doet. Andere factoren zijn: motivatie en de (klik met de) cultuur van de organisatie. Uit het onderzoek blijkt dat motivatie op de korte termijn belangrijk is. Het gevoel dat je ’s ochtend weet wat je te doen staat en ook zin hebt om te beginnen. Dat gevoel wordt gevoed door het besef dat je effectief en efficiënt kunt werken, dat je veerkracht hebt om tegenslagen te overwinnen en de wetenschap dat je werk een positieve invloed op de wereld heeft. Daarnaast is het belangrijk dat je je thuis voelt en je het kunt vinden met collega’s, je de waarden die voor jou belangrijk zijn herkent en het gevoel hebt dat je invloed hebt op wat er gebeurt.
Geluk wordt verder ook bepaald door de mate waarin je ervaart dat je werk past bij je roeping, bij datgene waaraan jij je wilt committeren. Daarom is het nodig dat je weet wat de visie van je organisatie is. Als dit allemaal klopt, zul je sterke positieve emoties ervaren in je werk.
Als je nog eens leest wat Jessica over zichzelf ontdekte en je voorstelt dat jij haar leidinggevende bent, welke kansen zie jij dan om haar werkgeluk positief te beïnvloeden? Wat zou jij zelf kunnen doen en wat zou je aan haar hebben overgelaten?
Deze blog komt uit ons boek Leidinggeven aan Geluk ©2018, hoofdstuk 3: ‘Wat maakt mensen gelukkig?’ en is geüpdatet in oktober 2022.
Wil je weten hoe jij je medewerkers beter kunt helpen met verantwoordelijkheid nemen over hun eigen werkgeluk? Neem dan contact met ons op.
Vaker tips en adviezen ontvangen over het belang van plezier in je werk? Schrijf je in op onze inspiratienieuwsbrief.
